Thời trung học, tôi nhớ mình bị trượt té trong một trận bóng rổ. Không ai nói gì nhưng ý nghĩ đầu tiên của tôi là mọi người đang cười thầm tôi. Tôi bị ngượng, nhưng sau này tôi đã nhắc nhở bản thân về một hiện tượng tâm lý luôn giúp tôi vượt qua những lúc ngượng nghịu như thế.
Hiện tượng đó được gọi là “hiệu ứng spotlight” chỉ về sự kiện con người đánh giá quá cao việc người khác đang chú ý đến họ nhiều như thế nào. Chúng ta là trung tâm của thế giới của riêng chúng ta, những hành động và lời nói của chúng ta hiện ra khá lớn trong nhận thức của chúng ta, nhưng hiệu ứng spotlight nhắc nhở rằng chúng ta không hiện ra “khá lớn” trong mắt của những người khác.
Trong một bài báo năm 2000 (Journal of Personality and Social Psychology), Tom Gilovich và cộng sự đã chứng minh hiện tượng này. Trong một nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đưa các nhóm sinh viên vào cùng một phòng để hoàn thành một nhiệm vụ không liên quan, và với mỗi nhóm, phân ngẫu nhiên một trong số các sinh viên mặc một áo thun gây bối rối (đó là một áo thun của Barry Manilow mà các nhà nghiên cứu biết được rằng nó gây ngượng khá mạnh trong cộng đồng sinh viên ở nơi thí nghiệm). Các nhà nghiên cứu yêu cầu các sinh viên mặc áo thun Barry Manilow đánh giá tỷ lệ số người trong nhóm sẽ có thể nhận diện người trên áo thun. Trong khi các sinh viên đánh giá khoảng 50% thì trong thực tế chỉ có 25% có thể nhận ra Barry Manilow. Quan trọng là, khi những sinh viên khác được yêu cầu xem những băng video của những nhóm đó và đưa ra một đánh giá tương tự, những đánh giá của họ cũng chỉ ở khoảng 25%. Do đó, có vẻ như mặc một cái áo thun đặc biệt có thể làm tăng nhận thức rằng người khác chú ý nhiều hơn đến chúng ta so với thực tế.
Trong nghiên cứu thứ hai, những người tham gia được cho phép chọn một cái áo thun không gây ngượng, lần này với hình của Bob Marley, Jerry Seinfeld, hoặc Martin Luther King Jr. Một lần nữa, những người mặc áo đánh giá rằng 50% số người khác có thể sẽ nhận ra họ với người trên áo họ mặc. Trong nghiên cứu này, ít hơn 10% số thành viên của nhóm thực sự làm vậy.
Một nghiên cứu thứ ba cho thấy trong một cuộc trò chuyện nhóm, mọi người thường xuyên đánh giá quá mức người khác chú ý đến những phần đóng góp xuất sắc của họ – hoặc những câu ngu ngốc gây ngượng của họ.
Lí do cho hiệu ứng spotlight có liên quan đến sự nổi bật của những hành động của chúng ta trong nhận thức của riêng chúng ta. Con người (nhìn chung) tất nhiên biết rằng họ không phải là trung tâm của vũ trụ đối với người khác. Nhưng khi chúng ta làm một điều gì đó khác lạ, hoặc tốt hoặc xấu, thì chúng ta có xu hướng không hiệu chỉnh sự khác biệt giữa nhận thức của chúng ta và của người khác.
Lần tới, khi bạn thấy bản thân ngượng nghịu hoặc quá lo lắng về ấn tượng mà bạn sẽ tạo ra, hãy nhớ rằng người khác không chú ý nhiều đến bạn như bạn nghĩ đâu. Những lỗi giao tiếp của bạn sẽ không ở lâu trong trí nhớ của họ, và vết cafe trên váy của bạn sẽ không có khả năng là một chủ đề trò chuyện của họ. Bạn không tạo ra hay làm xấu đi ấn tượng đầu của người khác chỉ bằng một hành động xuất chúng hay xấu hổ tột cùng nào đó.
Điều này không có nghĩa rằng người khác hoàn toàn không chú ý đến bạn; người khác chỉ là không xử lý thông tin về bạn một cách sâu sắc như bạn làm. Nói cách khác, trong khi bạn mắc kẹt trong những suy tư về hành động của mình, thì người khác đã tiếp tục cuộc sống của họ. Không có gì to tát.
Tôi đã gặp lại một trong những cầu thủ của trận đấu thời trung học mà tôi kể cách đây vài ngày ở một quán cà phê, và đã nói tôi đã ngượng ngùng đến nhường nào khi té muốn dập mông. Bạn hỏi, phản ứng của anh ta?
— “Có việc đó sao? Tôi không nhớ.”
