Khi bạn dậy thì là khi bạn đang trưởng thành về mặt cơ thể, tâm lý và xã hội. Đây chính là giai đoạn hình thành nhân cách, hành vi sức khỏe cho cả cuộc đời.
Ở lứa tuổi này, bạn có sự chuyển biến rất lớn về tâm lý, thể hiện qua các mối quan hệ cuộc sống, rõ nét nhất là trong quan hệ với cha mẹ, với bạn bè, bạn cũng nhận thấy mình có ý thức hơn về giới tính, muốn khám phá mình và bạn khác giới.
Đặc biệt các bạn rất thích hoặc có những hành vi thử nghiệm như: ý thức được về tình dục, rất thích thử sức mình, thích khẳng định mình và thích thoát ly sự kiểm soát của bố mẹ…do thiếu hiểu biết nên những hành vi thử nghiệm đó thường có nguy cơ gây hại cho sức khỏe và xã hội.
Do đó trong giai đoạn này các bạn cần có hiểu biết đầy đủ để làm chủ được quá trình diễn biến tâm lý, không hoang mang, dao động hoặc có những hành vi dại dột để tránh những sai lầm không đáng có. Nếu được như vậy các bạn sẽ thấy rằng sự thay đổi tâm lý này đem đến cho bạn sự “khám phá” kỳ diệu của cuộc sống.
Sau đây là một số chuyển biến tâm lý – xã hội xảy ra trong giai đoạn dậy thì:
Ham muốn được người khác đối xử với mình như người lớn
Một đặc tính chung ở tuổi dậy thì là “ham muốn trở thành một người lớn”. Bạn không còn cư xử như một đứa trẻ mặc quần thủng đít nữa. Bạn muốn được độc lập trong suy nghĩ và hành động, muốn thử sức và khám phá những điều mới để khẳng định mình là người lớn.
Bạn chẳng còn khóc nhè hay làm nũng, không còn đòi đi chơi cùng bố mẹ, ít tâm sự với bố mẹ hơn. Bạn muốn tự mình chọn bạn chơi, ăn mặc theo cách của bạn, thức khuya, theo đuổi những ý nghĩ của riêng mình, bạn khám phá thấy thế giới xung quanh bao điều lý thú: âm nhạc, truyện, phim ảnh, bóng đá, bạn bè, đặc biệt là bạn khác giới…Những lúc như vậy bạn muốn tự mình làm chủ và quyết định những lựa chọn mà bạn ưa thích:
Bạn Bích tâm sự: Chị biết không, bố em cấm đi học học đàn ghi ta vì sợ ảnh hưởng đến thời gian hoc bài. Em học giấu bố mẹ cả năm nay rồi, toàn phải đến nhà các bạn tập nhờ thôi, mà học đàn có gì là xấu cơ chứ!.
Thế đó, khi các bạn đọc tâm sự của Bích, các bạn cũng thấy mình giống như bạn ấy.
Thực ra trong giai đoạn này các bạn đôi khi còn có những quyết định “táo bạo” hơn nhiều để chứng tỏ mình là một người lớn thực thụ như: thích làm những việc mình thích, lười học, thích đi chơi, hút thuốc lá, uống rượu bia, chơi cờ bạc, đua xe máy, sử dụng ma túy, tụ tập, đàn đúm, đua đòi, ăn diện, yêu đương và có quan hệ tình dục trước hôn nhân…những lúc như vậy, chắc chắn bạn sẽ gặp phải sự “phản ứng” hoặc “ngăn cấm” của bố mẹ và những lúc này có thể xảy ra những “xung đột” bất đồng.
Bạn cảm thấy rất ấm ức, thất vọng vì hình như việc gì mình làm, hoặc những quyết định của mình đều không được công nhận, thay vào đó là thái độ phản đối, bất bình, cãi bướng, hoặc nhiều bạn khôn khéo hơn bằng cách bề ngoài “gọi dạ, bảo vâng” nhưng vẫn làm theo ý mình bằng cách hoạt động “rút vào bí mật”, nói dối…
Tùy từng phản ứng của mỗi bậc làm cha làm mẹ mà bạn nhận được sự chỉ bảo, dậy dỗ khác nhau. Có bạn bị rầy la, chửi mắng thậm tệ, có bạn được chỉ bảo điều hay, lẽ phải cặn kẽ….Những lúc như vậy, các bạn không thể hiểu một điều là bố, mẹ là những người nhất mực yêu thương bạn, mong muốn bạn trở thành “con ngoan, trò giỏi”, người có ích cho gia đình và xã hội nên mới như vậy. Bởi trong giai đoạn dậy thì, những lời chỉ dạy của cha mẹ là rất hữu ích. Vì họ đã từng trải nên có rất nhiều kinh nghiệm và biết cái hay cái dở của những quyết định “nông nổi” ở lứa tuổi, vì chí ít họ đã từng trải qua giai đoạn dậy thì.
Các bạn thân mến! Những lời khuyên của bố mẹ bạn có thể giúp bạn vào đời trên một nền tảng vững chắc để bạn phát triển toàn diện thành một người tốt, đáng yêu và đáng được tôn trọng. Bạn nên hiểu rằng sự quan tâm của bố mẹ đối với chúng ta là hoàn toàn bình thường hãy ghi nhớ và đừng cố tỏ ra khó chịu hoặc không vâng lời nếu như có lúc bố mẹ bạn có vẻ nghiêm khắc.
Tâm sự của bạn Thu: Lúc đấy thực là dễ bực các cụ tất cả mọi thứ. Mình đã ngang lại bướng kinh khủng. Các cụ cũng khổ. Bây giờ nên người và mình cảm thấy rằng cần phải cảm ơn mọi người đã dạy dỗ và chịu đựng mình như thế!.
Thời kỳ phát triển tâm lý ở tuổi dậy thì đối với bạn này thì êm ả, nhưng đối với bạn khác lại khá sóng gió. Qua rồi, nhìn lại bạn sẽ hiểu được rằng những cái “nhăn mặt”, những câu gắt gỏng, hành động nhất thời ở tuổi này phần nhiều là do cái anh “tâm lý”gây ra.
Nếu bạn có kiến thức, hiểu biết đầy đủ về quá trình phát triển tâm lý ở giai đoạn này, cùng với sự hướng dẫn, dạy dỗ của gia đình, nhà trường và xã hội thì chắc chắn bạn sẽ cảm thấy giai đoạn này thật sự hấp dẫn và kỳ diệu, nó để lại trong bạn một dấu ấn không thể phai nhòa cùng hành trình của năm tháng.
Tình bạn mở rộng và sâu sắc hơn trong độ dậy thì
Vào giai đoạn đang dậy thì, nhu cầu giao tiếp với bạn bè phát triển rất mạnh, và nhiều mối quan hệ của bạn mở rộng đáng kể. Bạn dần dần quen với cuộc sống xã hội, và thực hành giao tiếp với mọi người. Bạn bè đã trở thành một phần rất quan trọng của cuộc sống.
Mỗi chúng ta ít nhất cũng có một tình bạn, có thể là bạn gần nhà, bạn cùng lớp, bạn cùng “chí hướng” hoặc “hợp gu” nhau…Dù là bạn kiểu gì thì bạn cũng cảm thấy rằng rất tự hào và tự tin hơn khi hòa nhập với cộng đồng.
Ở lứa tuổi này bạn thường thích giao du thành nhóm. Các nhóm bạn bè đóng một vai trò quan trọng trong các bước trưởng thành cho mỗi bạn trẻ, có nhóm bình lặng, có nhóm sôi nổi, có nhóm “siêu quậy”….
Dù là kiểu nào thì mỗi thành viên trong nhóm đều rất mật thiết với nhau và coi nhóm như gia đình thứ hai của mình.
Bạn có thể đưa ra chính kiến, quyết định hoặc “thả cửa” sáng tạo những ý tưởng mà bạn khó có thể thực hiện nó ở môi trường khác, bạn có thể tha hồ tâm sự hoặc “buôn dưa lê” tất cả những vấn đề mà bạn hoặc nhóm bạn của mình quan tâm…
Các nhóm bạn đóng vai trò quan trọng trên bước đường trưởng thành, đây là bước đầu bạn tập hòa mình vào tập thể, mỗi người có một tính cách và suy nghĩ riêng nhưng trong quá trình chơi với nhau bạn sẽ học tập ở bạn mình những đức tính tốt, biết chia sẻ, biết phấn đấu, giúp đỡ nhau.
Rất nhiều nhóm bạn chơi với nhau rất chân thành, nên mỗi người đều dễ dàng trao đổi, tâm sự những điều thầm kín, riêng tư, những khó khăn, vấp váp, nhắc nhủ, phê phán khi có điều sai trái nên tình bạn ở họ bình đẳng và tôn trọng và rất khăng khít, nhiều khi tình bạn ấy duy trì cùng bạn trong suốt cả cuộc đời.
Tuy nhiên, đôi khi “tinh thần hội” trở thành cực đoan, phát triển thành hiện tượng “bè phái”, coi thường các bạn ngoài hội một cách vô lý, gây gổ, đố kỵ giữa các nhóm bạn dẫn đến xô sát, hoặc có nhóm bạn lại phát triển theo hướng “tiêu cực”, chuyên gây gổ đánh nhau, tỏ ra rất “tay chơi” “anh chị”…
Do ảnh hưởng của nhóm bạn mà đôi khi bạn từ một cô bé, cậu bé ngoan ngoãn, hiền lành trở thành những cô nàng, anh chàng “cá biệt”.
Biết rằng tuổi dậy thì là lúc học hỏi từ bạn bè, học cách ứng xử với những người khác, và học cách yêu thương mọi người.
Các nhóm bạn bè là một hệ thống hỗ trợ xã hội, chia sẻ những cảm xúc vui buồn và giúp nhau có bản lĩnh hơn nhưng các bạn nên nhớ một điều rằng: “Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng” hãy chọn bạn mà chơi bạn nhé!
Ý thức về giới tính trở nên rõ ràng hơn
Đến tuổi này, ý thức của các bạn về giới tính trở nên rõ rệt hơn trước. Bạn không còn là một cậu bé, cô bé nữa, mà bạn là một nam thanh nữ tú rồi!.
Có thể, bạn chú ý nhiều hơn đến kiểu cách quần áo, đầu tóc để trông hấp dẫn hơn.
Trong các cuộc hội thoại, bạn khoái tranh luận với người khác giới với mình hơn.
Tình bạn khác giới mang đến cho bạn những xúc cảm mới lạ qua những lời nói thân mật, nụ cười trìu mến, những cử chỉ quan tâm…
Ý thức về giới tính len lỏi vào trong quan hệ với bạn bè đã làm cho bạn “đổi thay” ngạc nhiên trong một số giao tiếp với bạn khác giới.
Trước kia, từ một chàng trai nghông nghênh, hùng dũng hoặc tồ tệch nay bỗng dưng đứng trước bạn khác giới, những tính cách ấy bỗng dưng “biến mất” thay vào đó là những cử chỉ lúng túng, mặt mũi đỏ gay, hoặc ấp úng khi tình cờ bị các bạn nữ “bao vây”. Hoặc đối với các bạn nữ trước kia lôi thôi, luộm thuộm, “thần nanh mỏ đỏ”….nay bỗng dưng biết tế nhị, kín đáo, e lệ, làm đẹp và không suồng sã như đối với bạn cùng giới nữa. Mức độ kín đáo, ngượng ngùng, e lệ này phụ thuộc vào chiều sâu của các mối quan hệ khác giới cụ thể.
Đặc biệt ở độ tuổi naỳ, các bạn đã biết “để ý” đến nhau. Điều này đôi khi khiến bạn hoàn thiện mình hơn để đẹp hơn trong mắt “người ta”. Sự hấp dẫn có thể khá mạnh mẽ làm bạn xúc động, băn khoăn.
Nhìn chung, những rung cảm này phần nhiều là cảm tính. Nó rất trong sáng, nhẹ nhàng và thoảng qua tự nhiên như khi nó đến vậy.
Nếu bạn được sống trong môi trường lành mạnh, quan hệ bạn bè vô tư và có những hoạt động bổ ích lôi cuốn thì những tình cảm giới tính này cũng sẽ bị hòa lẫn vào trong tình bạn vô tư và không bị “nâng cấp” quá sớm thành tình yêu.
Với nhiều bạn do nhầm lẫn giữa sự cảm tình với tình yêu thực sự nên đã vướng vào “lưới tình” quá sớm bởi các bạn còn thiếu kinh nghiệm trong việc đánh giá mức độ tình cảm của mình cũng như “đối tượng” nên đã ngộ nhận và vội vã chuyển mối quan hệ từ bạn bè, anh em sang mức cao hơn-> tình yêu. Hoặc bạn có thái độ lấp lửng, mập mờ gây cho bạn khác giới hiểu lầm đó là tình yêu…
Trong những thời điểm như vậy, bạn thường rơi vào tình trạng “say” đối tượng, tuyệt đối hóa tình yêu, xem người yêu là thần tượng duy nhất của mình. Chính nguyên nhân này, bạn đã làm lu mờ thế giới vốn sinh động và phong phú đang hàng ngày diễn ra bên bạn. Vì vậy nhiều khi rơi vào tình cảnh “rắc rối”, bạn cảm thấy thế giới chẳng có nghĩa lý gì và sự tồn tại của chính mình cũng không còn ý nghĩa nữa.
Đi đôi với việc lý tưởng hóa người yêu, rất nhiều bạn còn có những quan niệm rằng khi yêu nhau thì tất cả đều thuộc về nhau, muốn “trao” cho nhau hoặc đòi hỏi nhau tất cả, với lý luận rằng: như thế mới chứng tỏ là yêu nhau.
Chính sự nhìn nhận về tình yêu sai lầm, chưa thấu đáo, chưa lường trước được những nguy cơ, hậu quả của việc yêu sớm như: chểnh mảng việc học hành, gây phân tán tư tưởng làm ảnh hưởng đến học tập, tự đánh mất mình vì luôn “chiều” theo ý người yêu, bị lạm dụng, hoặc có nguy cơ mang thai ngoài ý muốn, làm mẹ sớm hoặc bị lây nhiễm các bệnh lây truyền qua đường tình dục (trong đó có cả HIV/AIDS)…. Vì vậy đa số những mối tình “sớm” này thường rất dễ tan vỡ hoặc gặp nhiều rắc rối, đau khổ.
Các nhà tâm lý học cho rằng, sức hấp dẫn sớm ở dậy thì là bước phát triển đầu tiên trong việc hình thành những xúc cảm người lớn đối với người khác giới, mặc dù giai đoạn dậy thì có thể không phải là thời điểm tốt nhất để ngả hẳn vào những quan hệ yêu đương. Bởi vì phần tâm lý và thể chất của tuổi dậy thì chưa phát triển đầy đủ, tâm lý còn thay đổi nhiều trong các mối quan hệ giao tiếp mở rộng sau này, do đó rất khó khăn cho việc phải đương đầu với những biến cố phức tạp của tình yêu.
Trong thời kỳ này, việc xây dựng các mối quan hệ với bạn khác giới là rất lành mạnh nhưng thông thường khi bạn đang là vị thành niên, không nên đi chơi cùng người mình mến một mình mà nên đi cùng nhiều người khác. Bây giờ là cơ hội để gặp gỡ với nhiều người khác nhau và để hiểu thêm được bạn là ai, và những đặc điểm gì của người khác giới mà bạn thấy thật sự quan trọng.
Ở tuổi VTN, nếu bạn chỉ đi chơi/hẹn hò cùng với một người mà không có người khác đi cùng, bạn sẽ mất các cơ hội gặp gỡ với nhiều người khác và như vậy bạn không xây dựng được nhiều mối quan hệ bạn bè lâu dài.
